Rối loạn hành vi ở trẻ: Cha mẹ không thể coi thường!

Rối loạn hành vi, hay còn gọi là CD (Conduct Disorder), là một bệnh lý tâm lý phổ biến ảnh hưởng đến hành vi và cảm xúc của người bệnh. Đặc điểm chính của rối loạn hành vi là sự xuất hiện của những hành vi không phù hợp với đạo đức và luân lý xã hội, thường xuyên diễn ra trong nhiều tình huống khác nhau và gây ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày của người bệnh cũng như những người xung quanh họ.
Rối loạn hành vi thường bắt đầu phát triển ở tuổi thanh thiếu niên, từ 12 đến 18 tuổi, nhưng cũng có thể xuất hiện ở trẻ em. Các biểu hiện của rối loạn hành vi có thể bao gồm hành vi hung dữ, xâm phạm quyền lợi của người khác, vi phạm luật pháp, lạm dụng chất kích thích, trốn học, và thường xuyên tham gia vào những hành vi mạo hiểm mà không để ý đến nguy cơ và hậu quả. Nguyên nhân của rối loạn hành vi có thể bao gồm yếu tố di truyền, môi trường gia đình không ổn định, áp lực từ xã hội và trường học, cũng như sự tác động của các yếu tố sinh lý và nơron. Các yếu tố này có thể tạo ra một môi trường thuận lợi cho sự phát triển của rối loạn hành vi ở người bệnh.
Triệu chứng của bệnh rối loạn hành vi
Triệu chứng của bệnh rối loạn hành vi thường bao gồm sự thiếu kiểm soát, tác động tiêu cực đến môi trường xã hội và sự không lường trước được hậu quả của hành vi. Dưới đây là một số triệu chứng cụ thể của bệnh rối loạn hành vi mà người thân cần chú ý và theo dõi:
1. Hay cáu kỉnh, bực bội, hay nói dối: Người mắc bệnh rối loạn hành vi thường thể hiện sự cáu kỉnh, bực bội một cách không lý do, và thậm chí có thể nói dối để che giấu hành vi của mình.
2. Có tâm lý đổ thừa, đổ lỗi cho mọi người: Người bệnh có thể chuyển trách nhiệm và đổ lỗi cho người khác về những hậu quả của hành vi của mình.
3. Hay tức giận, tranh cãi một vấn đề đến cùng: Sự tức giận và tranh cãi không lý do, không giải quyết được vấn đề là một trong những triệu chứng của bệnh rối loạn hành vi.
4. Có hành vi hung hãn với xung quanh: đồ vật, con vật, mọi người: Người bệnh thường có những hành vi hung hãn, thù địch với môi trường xung quanh, bao gồm cả đồ vật và con người.
5. Từ chối thỏa hiệp, từ chối tuân theo các quy tắc đã đặt ra: Người mắc bệnh rối loạn hành vi thường không tuân theo các quy tắc xã hội và từ chối thỏa hiệp trong các tình huống giao tiếp xã hội. 6. Có các hành vi thách thức khi bị cấm đoán: Người bệnh có thể có những hành vi thách thức, phản kháng khi bị cấm đoán hoặc khi gặp sự kiểm soát từ người khác.
7. Có những hành động quá khích gây tổn hại tới bản thân: Người mắc bệnh rối loạn hành vi có thể có những hành động quá khích, nguy hiểm gây tổn hại cho chính bản thân mình.
8. Gặp khó khăn khi tiếp thu, diễn đạt thông tin: Sự kém tiếp thu thông tin và khó khăn trong việc diễn đạt ý kiến là một trong những triệu chứng của bệnh rối loạn hành vi.
9. Học kém, kém tiếp thu bài học, kém ghi nhớ: Người bệnh thường gặp khó khăn trong việc học tập, tiếp thu kiến thức và ghi nhớ thông tin.
10. Hay đổ lỗi cho hoàn cảnh/ cho những người xung quang vì hành vi mà mình gây ra: Người mắc bệnh rối loạn hành vi có xu hướng đổ lỗi cho hoàn cảnh và người xung quanh về những hành vi tiêu cực của mình.
Nếu nhận thấy tần suất các triệu chứng trên lặp lại ở người thân, người nhà cần tìm đến sự tư vấn và điều trị từ các chuyên gia y tế có kinh nghiệm để giúp người bệnh ổn định tâm lý và cải thiện chất lượng cuộc sống.
Nguyên nhân gây ra rối loạn hành vi
Trong thực tế, có một số nguyên nhân phổ biến mà chúng ta cần phải hiểu rõ để có thể đưa ra các phương pháp điều trị và giải quyết vấn đề một cách hiệu quả.
Yếu tố sinh học được xem xét là một trong những nguyên nhân chính gây ra rối loạn hành vi. Điều này có thể bắt nguồn từ di truyền, giới tính hay các sai lệch trong quá trình chuyển hóa. Sự hoạt động của hệ thần kinh và các hệ thống hormone có thể ảnh hưởng đến cách mà cơ thể xử lý thông tin và tương tác với môi trường xung quanh. Những biến đổi trong gen có thể góp phần tạo nên những đặc điểm rối loạn hành vi ở một số người.
Ngoài ra, chấn thương cũng là một nguyên nhân gây bệnh. Các ngoại lực từ bên ngoài như tai nạn giao thông, va đập, hay các tình huống bạo lực có thể gây tổn thương đến não, gây ra sự suy giảm chức năng của hệ thần kinh trung ương, từ đó ảnh hưởng đến hành vi và tâm lý của cá nhân. Môi trường xã hội cũng đóng vai trò quan trọng trong việc gây ra rối loạn hành vi. Trẻ em có thể bị ảnh hưởng bởi những tác động từ bên ngoài như bạo hành, biến cố tâm lý, hoàn cảnh gia đình phức tạp, hay môi trường sống không hạnh phúc. Những yếu tố này có thể tạo ra căng thẳng, lo âu và ảnh hưởng xấu đến sự phát triển của trẻ, dẫn đến các vấn đề về hành vi và tâm lý.
Ngoài ra, sự kết hợp của các yếu tố trên cũng có thể gây ra rối loạn hành vi. Ví dụ, một người có yếu tố di truyền tiềm ẩn với môi trường sống không ổn định có thể dễ dàng phát triển rối loạn hành vi so với người không có yếu tố di truyền và sống trong môi trường thuận lợi.
Hậu quả từ rối loạn hành vi
Rối loạn hành vi không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe của người bệnh mà còn gây hại tới mọi người xung quanh. Khi trẻ bộc phát hành vi phản nghịch, những người xung quanh sẽ gặp phải các hậu quả nghiêm trọng.
Gây hại đến bản thân: Những hành vi nghịch ngợm bộc phát có thể làm người bệnh không nhận ra được mức độ nguy hiểm của hành vi của mình. Họ có thể tự gây hại cho bản thân mà không có ý thức về sự nguy hiểm của hành động đó, dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng về sức khỏe và an toàn cho bản thân.
Phát triển theo xu hướng bạo lực: Hành vi thô bạo của người bệnh có thể tác động đến các con vật, bạn bè và người thân xung quanh. Điều này không chỉ gây tổn thương vật chất mà còn gây tổn thương tinh thần cho những người xung quanh. Nếu không được kiểm soát kịp thời, hành vi này có thể phát triển theo xu hướng bạo lực và gây ra những hậu quả nghiêm trọng trong xã hội. Không thể thích nghi với môi trường xung quanh: Những hành động nghịch ngợm khiến mọi người chán ghét và xa lánh người bệnh, tạo ra sự cô đơn và tách biệt trong cộng đồng, gây khó khăn trong việc tìm kiếm sự hỗ trợ và giúp đỡ từ người khác. Người bệnh sẽ gặp khó khăn trong việc tìm kiếm sự chia sẻ và sự thông cảm từ cộng đồng xung quanh.
Tiến triển các hành vi vi phạm pháp luật sau này: Hành vi gây gổ, chống đối người khác có thể dẫn đến việc vi phạm pháp luật trong tương lai. Người bệnh có thể trở thành những kẻ phạm tội và gây rối trong xã hội nếu không được can thiệp và điều trị kịp thời.
Cách chẩn đoán rối loạn hành vi
Rối loạn hành vi là một vấn đề phức tạp và đa dạng, đặc biệt khi người bệnh có thể mắc đồng thời nhiều thể bệnh khác nhau. Việc chẩn đoán rối loạn hành vi đòi hỏi sự chuyên môn và kỹ năng từ các bác sĩ chuyên khoa để đưa ra kết luận chính xác về tình trạng sức khỏe của người bệnh.
Một trong những ví dụ phổ biến là trẻ vị thành niên có các hành vi phạm pháp có thể mắc rối loạn hành vi (CD), kèm theo triệu chứng tăng động giảm chú ý (ADHD). Để chẩn đoán chính xác, cần phải kết hợp nhiều phương pháp và kiến thức chuyên ngành.
Đầu tiên, việc trao đổi với bác sĩ chuyên khoa tâm lý tâm thần, bác sĩ nhi khoa và các chuyên gia liên quan là cực kỳ quan trọng. Thông qua việc trao đổi về biểu hiện, tình trạng của người bệnh, bác sĩ có thể thu thập thông tin chi tiết và xác định các dấu hiệu cụ thể của rối loạn hành vi.
Ngoài ra, việc thực hiện các bài test trắc nghiệm dành cho người rối loạn hành vi cũng là một phương pháp hữu ích để đánh giá tình trạng sức khỏe của người bệnh. Các bài test này được thiết kế để đo lường mức độ và tính chất của rối loạn hành vi, từ đó hỗ trợ quá trình chẩn đoán và điều trị. Một phương pháp chẩn đoán khác là thông qua việc quan sát hành vi của người bệnh và so sánh với các tiêu chí về rối loạn hành vi gây rối trong Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ. Việc này đòi hỏi sự kiên nhẫn và kỹ năng quan sát từ các chuyên gia để nhận biết và đánh giá chính xác tình trạng của người bệnh.
Khi thăm khám, bác sĩ cũng cần loại trừ các yếu tố khiến người bệnh bị căng thẳng cấp tính, có thể ảnh hưởng đến kết quả chẩn đoán. Ví dụ, hành vi của một đứa trẻ có thể thay đổi khi cha, mẹ bị bệnh. Do đó, việc xác định và loại trừ những yếu tố gây ảnh hưởng từ môi trường xã hội và gia đình cũng là một phần quan trọng trong quá trình chẩn đoán rối loạn hành vi.
Cách điều trị rối loạn hành vi ở trẻ em
Điều trị rối loạn hành vi đòi hỏi sự can thiệp kịp thời và hiệu quả từ các chuyên gia cũng như sự hỗ trợ chặt chẽ từ phía gia đình và nhà trường. Dưới đây là một số phương pháp điều trị rối loạn hành vi ở trẻ em mà các bậc phụ huynh và nhà trường có thể áp dụng để giúp trẻ vượt qua khó khăn và phát triển toàn diện.
1. Điều trị với thuốc: Một số trường hợp rối loạn hành vi ở trẻ em có thể được điều trị bằng thuốc để kiểm soát các chất dẫn truyền thần kinh trong não bộ. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc cần phải được theo dõi chặt chẽ và chỉ định bởi các chuyên gia y tế có kinh nghiệm.
2. Thay đổi cách giao tiếp trong gia đình: Việc tạo ra môi trường giao tiếp tích cực trong gia đình có thể giúp tăng cường kết nối giữa các thành viên trong gia đình và giúp trẻ cảm thấy an toàn, yêu thương. Điều này có thể giúp giảm stress và cải thiện hành vi của trẻ.
3. Cho trẻ tham gia trị liệu nhận thức: Trị liệu nhận thức giúp trẻ hiểu rõ hơn về cảm xúc, suy nghĩ và hành vi của mình. Qua đó, trẻ có thể học cách kiểm soát tốt hơn suy nghĩ và hành vi, từ đó giúp cải thiện rối loạn hành vi.
4. Tham gia huấn luyện xã hội: Huấn luyện xã hội giúp trẻ phát triển các kỹ năng xã hội như trò chuyện, tương tác với người khác một cách tích cực và hiệu quả. Điều này có thể giúp trẻ xây dựng mối quan hệ xã hội tốt hơn và giảm thiểu rối loạn hành vi.
5. Quản lý cơn giận dữ: Việc quản lý cơn giận dữ giúp xoa dịu hành vi hung hăng của trẻ, từ đó tránh phát sinh các hành động nguy hiểm đối với bản thân và người khác.
6. Khuyến khích trẻ phát huy tài năng: Việc khuyến khích và hỗ trợ trẻ phát triển tài năng, sở thích cá nhân có thể giúp xây dựng lòng tự trọng và tự tin cho trẻ, từ đó giúp cải thiện rối loạn hành vi.
7. Hỗ trợ từ nhà trường: Sự hỗ trợ từ nhà trường không chỉ giúp trẻ hòa nhập tốt hơn trong môi trường học tập mà còn giúp tạo ra môi trường tích cực để phát triển kỹ năng xã hội và tinh thần cho trẻ.
Như vậy, việc điều trị rối loạn hành vi ở trẻ em đòi hỏi sự can thiệp toàn diện từ nhiều phía, kết hợp giữa điều trị y tế, sự hỗ trợ từ gia đình và nhà trường cùng với sự nỗ lực của chính trẻ em. 
Chỉ khi kết hợp tất cả những yếu tố này, chúng ta mới có thể hy vọng vào một kết quả tích cực trong việc điều trị rối loạn hành vi ở trẻ em, giúp họ phát triển toàn diện và tự tin bước vào tuổi trưởng thành.