Khi con đến tuổi nổi loạn: Cha mẹ cần phải làm gì?

Trong giai đoạn tuổi dậy thì, trẻ thường biểu hiện dấu hiệu của sự nổi loạn, làm cho việc chăm sóc và nuôi dạy trở nên phức tạp đối với phụ huynh.
Theo quy định quốc tế, tuổi teen kéo dài từ 13 đến 19 tuổi. Tuy nhiên, tại Việt Nam, nhiều phụ huynh thường áp dụng thuật ngữ này cho các em thiếu niên từ 11 đến 16 tuổi.
Trong giai đoạn này, phần lớn trẻ em tự cho rằng mình đã trưởng thành và khát khao sự độc lập cũng như sự riêng tư. Trẻ cũng cần không gian cá nhân và bắt đầu xác định ranh giới cho bản thân. Cùng với đó, trẻ vào tuổi dậy thì thường thể hiện sự nổi loạn, bất ổn, thiếu kỷ luật.
Vấn đề lớn nhất giữa trẻ và phụ huynh ở độ tuổi này là khó khăn trong giao tiếp. Đa số phụ huynh cảm thấy trăn trở và chỉ trích con cái vì những hành vi không kiểm soát, bốc đồng của họ.
Mặc dù hiểu rằng sự nổi loạn ở tuổi teen là một phần bình thường của quá trình trưởng thành, việc tìm kiếm giải pháp có thể làm cho các bậc phụ huynh cảm thấy mất lòng can đảm. Nếu đang đối diện với tình huống này, các lời khuyên từ các chuyên gia tâm lý dưới đây có thể giúp phụ huynh giảm bớt áp lực. Tôn trọng cảm xúc của con
Trong quá trình nuôi dạy con cái, việc tôn trọng và hiểu biết về cảm xúc của con là vô cùng quan trọng. Đặc biệt là ở độ tuổi dậy thì, thanh thiếu niên thường phản ứng mạnh mẽ và thách thức hơn do sự nhạy cảm và sự thay đổi trong tâm sinh lý. 
Hành vi thách thức của trẻ thường là dấu hiệu của nỗi sợ hãi hoặc vấn đề tiềm ẩn mà chúng đang gặp phải. Do đó, cha mẹ cần cố gắng nhìn sâu vào bên trong để hiểu rõ nguyên nhân của hành vi đó, thay vì chỉ tập trung vào những hành vi bên ngoài.
Việc chấp nhận và tôn trọng cảm xúc của con là một phần quan trọng trong việc xây dựng mối quan hệ tốt đẹp giữa cha mẹ và con cái. Dù có thể bạn cảm thấy phản ứng của con bị thổi phồng quá mức, nhưng việc hiểu và chấp nhận cảm giác của chúng sẽ giúp tạo ra sự tin tưởng và gắn kết giữa cha mẹ và con. Hơn nữa, việc tôn trọng cảm xúc của con cũng giúp chúng học cách tự quản lý cảm xúc và giải quyết vấn đề một cách tích cực hơn trong tương lai.
>>> Bật mí 2 nguyên tắc quan trọng giúp con phát triển chiều cao tuổi dậy thì
>>> Cách vượt qua khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì
>>> Khủng hoảng tâm lý tuổi dậy thì là gì?
Với sự nhạy cảm và sự thay đổi trong tâm sinh lý ở độ tuổi dậy thì, cha mẹ cần có sự kiên nhẫn và sẵn lòng lắng nghe để hiểu rõ hơn về những khó khăn mà con đang gặp phải. Việc này không chỉ giúp cha mẹ tạo ra môi trường gia đình ấm áp và an toàn cho con, mà còn giúp con phát triển tốt hơn trong quá trình chuyển từ tuổi thiếu niên sang tuổi trưởng thành.
Khích lệ các hành vi tích cực
Để khích lệ hành vi tích cực của thanh thiếu niên, nên đánh giá và ghi nhận những hành động đúng đắn của trẻ. Thanh thiếu niên cần cảm nhận được sự đánh giá cao về những nỗ lực và hành vi tích cực mà trẻ thể hiện.
Một cách hiệu quả để khích lệ hành vi tích cực của thanh thiếu niên là thông qua việc thể hiện sự nhận biết và đánh giá tích cực đối với những hành động mà trẻ thực hiện. Thể hiện sự cảm kích và khích lệ khi trẻ tuân theo các nội quy trong gia đình, hoặc khi trẻ thể hiện những hành vi tích cực trong học tập, giao tiếp xã hội, hoặc trong các hoạt động xã hội khác. Việc này giúp thanh thiếu niên cảm nhận được giá trị của những gì mình làm và tạo động lực để duy trì và phát triển những hành vi tích cực đó. Ngoài ra, việc đưa ra phản hồi tích cực và xây dựng từ phía cha mẹ cũng rất quan trọng. Thanh thiếu niên cần biết rằng họ được cha mẹ quan tâm và ủng hộ trong quá trình phát triển của mình. Việc khích lệ và động viên từ phía cha mẹ giúp tạo ra môi trường tích cực, tạo động lực và lòng tin tưởng cho thanh thiếu niên để tiếp tục phát triển và hoàn thiện bản thân.
Tuy nhiên, việc khích lệ hành vi tích cực cũng cần được thực hiện một cách cân nhắc và đúng đắn. 
Thiết lập ranh giới rõ ràng
Để phát triển một môi trường gia đình lành mạnh và hạnh phúc, việc thiết lập ranh giới rõ ràng và đặt ra quy tắc, giới hạn là điều vô cùng quan trọng, đặc biệt là đối với trẻ ở độ tuổi teen. Đứa trẻ ở độ tuổi này thường xuyên có những biểu hiện bộc phát, thiếu suy nghĩ và dễ bị ảnh hưởng bởi cảm xúc. 
Một ví dụ cụ thể là khi con bắt đầu la hét và thể hiện sự cáu giận. Trong trường hợp này, cha mẹ có thể nói rõ với con rằng việc sự cáu giận là điều không thể tránh khỏi, nhưng việc thể hiện sự giận dữ bằng cách la hét hoặc xông xáo không phải là cách ứng xử phù hợp. 
Đồng thời, cha mẹ cũng cần nhấn mạnh rằng việc con thể hiện sự giận dữ một cách không kiểm soát không chỉ là thiếu tôn trọng mà còn có thể gây tổn thương đến người khác.
Quan trọng hơn, khi thiết lập ranh giới và quy tắc, cha mẹ cần phải minh bạch và công bằng. Cần phải giải thích rõ ràng về lý do tại sao những quy tắc này được đặt ra và những hậu quả nếu con vi phạm. Đồng thời, cha mẹ cũng cần lắng nghe và tôn trọng ý kiến của con, từ đó cùng nhau tìm ra những quy tắc phù hợp và có tính khả thi.
Ngoài ra, việc thiết lập ranh giới rõ ràng và quy tắc nhất quán cũng giúp con xây dựng được sự tự giác và trách nhiệm từ khi còn nhỏ. Con sẽ hiểu rõ về những hành vi không chấp nhận được và hậu quả của việc vi phạm quy tắc. Điều này sẽ giúp con phát triển ý thức và kiểm soát hành vi của mình một cách tích cực hơn trong tương lai.
Áp đặt hậu quả đối với hành vi xấu
Theo nghiên cứu, việc áp dụng kỷ luật thay vì hình phạt sẽ tạo ra những kết quả tích cực hơn trong việc nuôi dạy trẻ em. Trẻ em sẽ phát triển sức khỏe tinh thần tốt hơn và có lòng tự trọng cao hơn khi chúng được nuôi dạy với phong cách ấm áp và chấp nhận đồng thời đặt ra những kỳ vọng rõ ràng.  Trong quá trình áp dụng kỷ luật, cha mẹ cần thể hiện sự kiên nhẫn và lòng khoan dung. Họ cần tạo ra một môi trường an toàn và tin cậy để trẻ có thể học hỏi từ những sai lầm của mình mà không sợ hãi hoặc cảm thấy bị đe dọa. Việc áp đặt kỷ luật cần được thực hiện một cách công bằng và có tính nhất quán, từ đó giúp trẻ hiểu rõ về hành vi xấu và cách thức để tránh nó trong tương lai.
Trong quá trình nuôi dạy con cái, việc áp dụng kỷ luật không chỉ giúp trẻ hiểu về trách nhiệm và hậu quả của hành vi mà còn giúp chúng phát triển các kỹ năng xã hội và tự chủ. Quan trọng nhất, việc áp dụng kỷ luật cần đi kèm với sự yêu thương và chăm sóc từ phía cha mẹ, để trẻ có thể cảm nhận được sự quan tâm và sự an toàn từ người thân yêu của mình.
Không bắt ép con
Trong quá trình nuôi dưỡng con cái, việc tạo điều kiện cho trẻ phát triển cá nhân là một yếu tố quan trọng. Đặc biệt, ở độ tuổi teen, trẻ trưởng thành hơn, cá tính hơn và có quan điểm của riêng mình. Chúng cần được đưa ra quyết định của riêng mình và thể hiện bản thân theo những cách mà chúng cảm thấy thoải mái.
Cha mẹ cần nhận ra rằng việc bắt ép con quá mức sẽ ảnh hưởng đến sự tự tin và lòng tự trọng của trẻ. Nếu cha mẹ quá soi mói mọi việc mà con làm, con sẽ nghĩ rằng không có việc gì mình làm là đủ tốt.  Trong quá trình tương tác với con, cha mẹ cần thể hiện sự tôn trọng và tin tưởng vào khả năng của con. Chẳng hạn, cần tránh đặt ra các quy tắc về lựa chọn trang phục, ngoại hình hoặc những biểu hiện khác về cá tính của con. Thay vào đó, hãy ứng xử một cách khôn ngoan. Tốt nhất, phụ huynh chỉ nên đặt ra quy tắc nhất quán cho những hành vi không an toàn hoặc thiếu tôn trọng và bỏ qua những vấn đề nhỏ hơn.
Trao quyền cho con
Khi trao quyền cho con, chúng ta cần tạo ra một môi trường giáo dục tích cực và xây dựng một cách tiếp cận tích cực để giúp con tự chuộc lỗi và phát triển thói quen tốt. Thay vì áp đặt những hậu quả và hình phạt cứng nhắc, chúng ta có thể cho phép con lấy lại các đặc quyền và sự độc lập của mình thông qua việc thực hiện những hành vi tích cực.
Một cách hiệu quả để trao quyền cho con là tạo ra các cơ hội cho con để tự chuộc lỗi và sửa sai. Chẳng hạn, nếu con trốn bài tập về nhà để đi chơi với bạn bè và bạn quyết định tạm giữ điện thoại của con, bạn có thể bày cho con cách lấy lại điện thoại bằng cách hoàn thành bài tập về nhà đúng giờ mỗi tối trong một tuần.
Ngoài ra, chúng ta cũng có thể thúc đẩy con tự chuộc lỗi bằng cách tạo ra các điều kiện để con có thể tự quyết định và tự chịu trách nhiệm với hành vi của mình. Thay vì áp đặt quy tắc một cách cứng nhắc, chúng ta có thể thảo luận với con về những hậu quả của các hành vi và để con tự quyết định cách xử lý. 
Bình tĩnh
Khi đối mặt với hành vi thách thức của trẻ tuổi dậy thì, cha mẹ thường gặp khó khăn trong việc giữ bình tĩnh. Tuy nhiên, đáp lại sự thách thức của con bằng cơn giận dữ bộc phát không phải là cách giải quyết hiệu quả. Thay vào đó, việc dành chút không gian để bình tĩnh lại trước khi tiếp tục cuộc trò chuyện có thể mang lại kết quả tốt hơn. Nếu cả hai bên đều quá kích động hoặc tức giận, việc dừng lại và dành thời gian để lắng nghe và suy nghĩ rõ ràng sẽ giúp tránh được những xung đột không cần thiết. Việc duy trì bình tĩnh và kiên nhẫn trong quá trình giải quyết xung đột với trẻ sẽ giúp tạo ra môi trường giao tiếp tích cực và xây dựng mối quan hệ tốt hơn giữa cha mẹ và con.
Hãy nhớ rằng, việc giữ bình tĩnh không chỉ giúp tránh được những hậu quả tiêu cực trong quá trình giáo dục con cái mà còn giúp tạo ra môi trường gia đình lành mạnh và hạnh phúc.
Nhất quán quy tắc nuôi dạy con
Quy tắc nuôi dạy con là một phần quan trọng trong việc xây dựng nền tảng phát triển tâm lý và hành vi cho trẻ. Nhất quán trong việc áp dụng quy tắc và chiến lược nuôi dạy con sẽ giúp tạo ra môi trường ổn định và an toàn cho sự phát triển của trẻ.
Cha mẹ cũng như ông bà đều cần hiểu rõ về những quy tắc cần áp dụng trong việc nuôi dạy con cái. Sự nhất quán trong việc thi hành quy tắc giúp trẻ hiểu rõ về ranh giới và giúp trẻ phát triển kỷ luật bản thân. Nếu cha mẹ hay ông bà không nhất quán trong việc áp dụng quy tắc, trẻ có thể sử dụng điều này để tạo ra sự bất ổn và xung đột trong gia đình.
Một ví dụ cụ thể là khi trẻ cố gắng tìm đến người dễ tính hơn để tránh bị kỷ luật. Nếu cha mẹ không nhất quán trong việc áp dụng quy tắc, trẻ có thể tận dụng điều này để tạo ra sự chia rẽ giữa cha mẹ hoặc ông bà. Hành vi này không chỉ ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ mà còn gây ra nhiều vấn đề hơn cho cả gia đình.
Do đó, sự nhất quán trong quy tắc nuôi dạy con là rất quan trọng. Cha mẹ và ông bà cần phải thảo luận và đưa ra quyết định chung về việc áp dụng quy tắc và chiến lược nuôi dạy con cái. Việc này sẽ giúp tạo ra một môi trường ổn định và an toàn cho sự phát triển của trẻ, đồng thời giúp gia đình tránh được những xung đột không cần thiết.