Làm gì để giúp trẻ phát triển cảm xúc?

Cảm xúc là trạng thái tâm lý và sinh lý của con người phản ánh cảm nhận và phản ứng đối với các sự kiện, tình huống, hoặc thông tin trong cuộc sống. Đây là những trạng thái tinh thần tự nhiên và không thể kiểm soát hoàn toàn, xuất hiện một cách tự động và bất ngờ dựa trên những gì chúng ta trải nghiệm và cảm nhận trong tâm hồn và cơ thể.
Cảm xúc có thể bao gồm nhiều trạng thái khác nhau, như hạnh phúc, buồn bã, lo sợ, tức giận, ngạc nhiên, hoảng sợ, yêu thương, và nhiều loại cảm giác khác. Mỗi người có thể trải qua những cảm xúc khác nhau tùy thuộc vào tình huống và khả năng điều chỉnh cảm xúc của mỗi cá nhân. Trẻ em cũng như vậy. Có những lúc chúng vui, buồn, hờn dỗi, căm ghét, yêu thương. Nhưng nếu như trẻ có quá nhiều cảm xúc tiêu cực thì đó là một tín hiệu đáng báo động.
Dù cảm xúc tiêu cực có thể mang đến sự không thoải mái, nhưng không phải ai cũng biết cách kiểm soát và chế ngự chúng. Đặc biệt là những người thiếu kỹ năng sống, họ thường phải đối diện với căng thẳng, buồn rầu, ghen tị, đố kỵ kéo dài. Những tâm trạng này thường chiếm ưu thế và áp đảo cảm xúc tích cực.
Các chuyên gia đã khẳng định rằng, việc kìm nén cảm xúc, đặc biệt là những cảm xúc tiêu cực, có thể gây ra biến chứng về tâm lý và ảnh hưởng xấu đến sức khỏe. Do đó, việc học cách giải phóng cảm xúc trở nên cực kỳ quan trọng, đặc biệt trong xã hội hiện đại với áp lực cuộc sống ngày càng tăng cao.
Tầm quan trọng của việc dạy trẻ biểu lộ cảm xúc
Sự phát triển năng lực cảm xúc đóng vai trò quan trọng trong việc giúp trẻ em phát triển và trưởng thành một cách toàn diện. Năng lực cảm xúc bao gồm ba khía cạnh quan trọng: biểu lộ cảm xúc, hiểu cảm xúc và quản lý cảm xúc.
Trẻ em trải qua nhiều cung bậc cảm xúc trong các hoàn cảnh xã hội khác nhau như buồn, vui, khóc, giận dỗi. Khi bộ não về cảm xúc của trẻ hình thành, trẻ mới có thể nhận ra những hành vi biểu lộ cảm xúc của mình và người khác. 
Khả năng nhận biết và hiểu cảm xúc này cho phép trẻ em tự điều chỉnh và quản lý cảm xúc một cách hiệu quả. Điều này giúp trẻ tự tin đối mặt với các tình huống xung đột hoặc phức tạp trong cuộc sống.
Đồng thời, việc giáo dục trẻ em về các loại cảm xúc và cách hiểu biết về chúng cũng là một phần quan trọng trong quá trình phát triển năng lực cảm xúc. Khi trẻ hiểu rõ về các cảm xúc và cách chúng tác động lên tâm hồn và hành vi, họ sẽ dễ dàng học cách kiểm soát và điều chỉnh cảm xúc của mình.
Trẻ em có trí tuệ cảm xúc phát triển cao hơn thường thể hiện khả năng đồng cảm và quan tâm đến người khác, cũng như biểu hiện cảm xúc phù hợp trong các tình huống xã hội. Những trẻ này cũng được khuyến khích và hỗ trợ trong quá trình học tập và thích nghi, đặc biệt khi đối mặt với những cảm xúc tiêu cực.
Các kỹ năng xã hội phát triển từ trí tuệ cảm xúc này sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ trẻ em học tập thành công trong những năm đầu tiên ở trường. Khả năng đồng cảm giúp trẻ hiểu và chia sẻ cảm xúc của người khác, từ đó xây dựng các mối quan hệ gắn kết và tích cực với bạn bè và người lớn trong môi trường học tập. Bằng cách thể hiện cảm xúc phù hợp, trẻ sẽ tạo ra môi trường giao tiếp và học tập tích cực, giúp họ cảm thấy thoải mái và tự tin trong việc thể hiện bản thân. Việc học cách đối diện và quản lý những cảm xúc tiêu cực giúp trẻ trở nên linh hoạt và mạnh mẽ trong việc vượt qua khó khăn và thách thức trong cuộc sống.
Những kỹ năng xã hội này không chỉ hỗ trợ trẻ trong lĩnh vực học tập mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc xây dựng các mối quan hệ tích cực và lành mạnh trong cuộc sống hàng ngày. Khi trẻ có khả năng tương tác và hòa nhập với môi trường xung quanh, họ sẽ trải nghiệm cuộc sống đầy ý nghĩa và phát triển toàn diện hơn trong những năm tháng đầu đời.
Vòng quay cảm xúc - công cụ giúp trẻ đặt tên cho cảm xúc
Vòng quay cảm xúc là một biểu đồ tròn thể hiện những cảm xúc chính của con người. Quanh trục này, những cánh quạt bên ngoài thể hiện những cảm xúc cụ thể hơn. Đây là một công cụ hữu ích giúp các con học cách nhận biết và gọi tên những gì chúng đang cảm thấy. 
Từ đó, trẻ em có thể tự nhận thức và xử lý cảm xúc của mình một cách tốt hơn. Biểu đồ này giúp cho việc tăng cường ý thức về cảm xúc, giúp trẻ phát triển khả năng tự quản lý cảm xúc và hỗ trợ quá trình trưởng thành tâm lý của các em.
Với trẻ dưới 5 tuổi, cha mẹ có thể giúp con mình đặt tên cho những cảm xúc cơ bản, đó chính là các cảm xúc nằm trong vòng tròn trung tâm. Khi trẻ bắt đầu có khả năng đặt tên cho những cảm xúc của mình, kể cả những cảm xúc đơn giản nhất, khi còn nhỏ, chúng sẽ được trang bị cách đối diện với cảm xúc một cách lành mạnh hơn khi trưởng thành. Điều này mang lại rất nhiều lợi ích cho trẻ, bao gồm:
1. Giúp giảm lo lắng: Việc biết đặt tên cho cảm xúc giúp trẻ hiểu và nhận ra mình đang trải qua những cảm xúc gì. Điều này giúp giảm bớt lo lắng và bất an trong tâm hồn của trẻ.
2. Nâng cao nhận thức về bản thân: Trẻ thông qua việc đặt tên cho cảm xúc, sẽ tự nhận thức về bản thân và cảm nhận sâu hơn về tâm trạng của mình.
3. Biết đồng cảm hơn: Việc trẻ có thể đặt tên cho cảm xúc giúp chúng hiểu và đồng cảm với cảm xúc của người khác một cách dễ dàng hơn. Điều này thúc đẩy khả năng giao tiếp và tương tác xã hội của trẻ.
4. Tạo sự thoải mái: Việc trẻ biết nhận thức và đặt tên cho cảm xúc giúp chúng cảm thấy thoải mái hơn khi thể hiện và chia sẻ tâm tư cùng người khác.
Tóm lại, việc giúp trẻ đặt tên cho cảm xúc cơ bản từ khi còn nhỏ mang lại nhiều lợi ích cho sự phát triển tâm lý và xã hội của trẻ.
Mỗi cảm xúc đều có giá trị và không có cảm xúc nào tốt hơn hoặc tệ hơn các cảm xúc khác. Khi trẻ có khả năng nhận thức và thể hiện cảm xúc của mình, cũng như cho biết những gì chúng đang trải qua, cha mẹ đang giúp trẻ phát triển tâm lý và xã hội một cách tích cực. Vì vậy, cha mẹ nên tạo một vòng quay cảm xúc và treo nó ở một vị trí dễ thấy, như tầm mắt của trẻ, trên cửa tủ quần áo hay gương. Vòng quay này gồm các cảm xúc chính mà trẻ thường trải qua. Khi trẻ cảm thấy mình đang trải qua một cảm xúc nào đó, họ có thể dễ dàng sử dụng vòng quay để gọi tên và nhận ra cảm xúc đó đang diễn ra trong trái tim của mình.
Việc hỗ trợ trẻ nhận thức và thể hiện cảm xúc là một bước quan trọng giúp trẻ hình thành khả năng tự quản lý cảm xúc và xây dựng mối quan hệ tốt với người khác. Hãy tạo điều kiện cho trẻ được thể hiện cảm xúc một cách tự do và không bị kìm nén. Như vậy, trẻ sẽ có cơ hội phát triển một cách toàn diện và lành mạnh trong cuộc sống.
Không đánh giá cảm xúc của trẻ
Cảm xúc không cần phải được đánh giá là tích cực hay tiêu cực. Đó là một phản ứng tự nhiên của cơ thể đối với các sự kiện xảy ra trong cuộc sống của trẻ. Bằng cách lắng nghe cảm xúc của trẻ một cách ân cần và không phán xét, cha mẹ đang tạo ra môi trường thân thiện và đáng tin cậy để trẻ tự do thể hiện bản thân.
Việc lắng nghe cảm xúc của trẻ cũng là cách để chúng cảm nhận sự chấp nhận và công nhận từ những người xung quanh. Khi trẻ được đáp ứng và chia sẻ cảm xúc một cách tự nhiên, trẻ cảm thấy an toàn và thoải mái hơn trong việc thể hiện bản thân và xây dựng mối quan hệ với người khác.
Chúng ta nên hiểu rằng mọi cảm xúc đều có ý nghĩa và cần được coi trọng. Điều quan trọng là tạo điều kiện cho trẻ tự tin trong việc thể hiện cảm xúc mà không sợ bị đánh giá hay bị kìm hãm. Khi trẻ cảm nhận được sự chấp nhận và yêu thương từ gia đình và xã hội, trẻ sẽ tự tin hơn trong cuộc sống và có thể phát triển một cách toàn diện về mặt tâm lý và tinh thần.
Trong quá trình phát triển năng lực cảm xúc, trẻ em cần được hướng dẫn và khuyến khích để biểu lộ cảm xúc một cách tự nhiên và khéo léo. Điều này giúp trẻ phát triển khả năng thể hiện cảm xúc một cách chân thật và xây dựng các mối quan hệ tốt đẹp với người khác.
Như vậy, việc hỗ trợ trẻ phát triển năng lực cảm xúc là một trong những cách quan trọng giúp trẻ tự tin, khám phá và khai thác tiềm năng của bản thân trong quá trình trưởng thành.