Phát triển tâm sinh lý tuổi dậy thì

1.    Độ tuổi bắt đầu dậy thì 

Đây là lứa tuổi chín muồi về giới tính và sự trưởng thành các hệ thống sinh học khác, với nữ giới thường bắt đầu từ 10 đến 12 tuổi, với nam giới thường tới chậm hơn là 12 tới 14 tuổi, thế nhưng mỗi trẻ lại có sự khác nhau, nên cần có sự quan sát và theo dõi.

2.    Sự phát triển thể chất

Đây được coi là giai đoạn phát bứt phá thứ 2 sau sơ sinh trong quá trình trưởng thành và phát triển của cơ thể do sự cải tổ mạnh mẽ và sâu sắc về thể chất và sinh lý.

Sự thay đổi về chiều cao, hệ xương, hệ cơ:

Chiều cao của trẻ tăng rất nhanh, trung bình một năm, các em gái cao thêm 5 - 6 cm, các em trai cao thêm 7 - 8 cm. Sự tăng khối lượng các bắp thịt và lực của cơ bắp diễn ra mạnh nhất vào cuối thời kì dậy thì, điều này dẫn tới hệ cơ phát triển chậm hơn hệ xương, khiến sự phát triển cơ thể thiếu niên diễn ra không cân đối. 

Sự trưởng thành về mặt sinh dục:

Sự trưởng thành về mặt sinh dục là yếu tố quan trọng nhất của sự phát triển cơ thể. Dấu hiệu dậy thì ở em gái là sự phát triển của tuyến vú (vú và núm vú nhô lên, quầng vú rộng), ở em trai là thể tích tinh hoàn. Dấu hiệu phụ báo hiệu tuổi dậy có sự khác nhau giữa các em trai và em gái. Các em trai cao vổng lên, giọng nói ồm ồm, vai to, có ria mép...Các em gái cũng lớn nhanh, thân hình duyên dáng, da dẻ hồng hào, tóc mượt mà, môi đỏ, giọng nói trong trẻo...Đến 15,16 tuổi, giai đoạn dậy thì kết thúc. Các em có thể sinh sản được nhưng chưa trưởng thành về mặt tâm lí và xã hội. Bởi vậy lứa tuổi thiếu niên được coi là không có sự cân đối giữa việc phát triển, tình cảm và ham muốn tình dục với mức độ trưởng thành về xã hội. Các em chưa biết đánh giá, kìm hãm những bản năng, ham muốn của bản thân, chưa biết kiểm tra tình cảm và hành vi, chưa biết xây dựng mối quan hệ đúng đắn với bạn khác giới.
 

3.    Phát triển tâm lý

Tuổi dậy thì là một giai đoạn trong sự phát triển bình thường của trẻ. Nó đánh dấu sự thay đổi ở nam giới từ một cậu bé trở thành một chàng trai cao lớn hay từ một cô bé trở thành thiếu nữ. Ở giai đoạn này, não có sự phát triển mới giúp các chức năng trí tuệ phát triển mạnh mẽ. Những quá trình hưng phấn phát triển mạnh, chiếm ưu thế rõ rệt và lan toả cả vùng dưới. Vì vậy, trẻ dễ bị “hậu đậu”, có nhiều động tác phụ của đầu, chân, tay trong khi vận động hay tham gia các hoạt động. Do các quá trình hưng phấn mạnh, chiếm ưu thế và các quá trình ức chế có điều kiện bị suy giảm nên thiếu niên không làm chủ được cảm xúc, không kiềm chế được xúc động mạnh. Sự thay đổi mối tương quan giữa các quá trình hưng phấn và ức chế của hệ thần kinh thường gây nên tính mất cân bằng chung, tính dễ bị kích thích, tính hiếu động, tính uể oải theo chu kì của thiếu niên (chẳng hạn vào những chu kì kinh nguyệt đối với các em gái). Bởi vậy, trẻ dễ nổi nóng, hay có phản ứng vô cớ, dễ bị kích động, mất bình tĩnh... nên dễ vi phạm kỉ luật. 
 

Cùng với sự tự ý thức về bản thân phát triển, trẻ đòi hỏi sự độc lập và mong muốn thát ly khỏi người lớn. Mâu thuẫn giữa sự phát triển nhanh, bất ổn định về thể chất, tâm lí và vị thế xã hội của trẻ em với nhận thức và hành xử của người lớn không theo kịp sự thay đổi đó. 

Vì vậy, người lớn vẫn thường có thái độ và cách cư xử với các em như cư xử với trẻ nhỏ. Dẫn tới thiếu niên có xu hướng cường điệu hoá, “kịch hoá” các tác động của người lớn trong ứng xử hàng ngày, đặc biệt các tác động liên quan đến danh dự và lòng tự trọng. 

Khác với giao tiếp với người lớn, trong đó thường diễn ra sự bất bình đẳng, giao tiếp của trẻ thiếu niên với bạn ngang hàng là hệ thống bình đẳng. Thế nên nhu cầu phát triển với bạn bè phát triển rất mạnh.

Sự dậy thì đã kích thích thiếu niên quan tâm đến bạn khác giới. Tự ý thức phát triển giúp trẻ nhận ra đặc điểm giới tính của mình, ở các em đã xuất hiện những rung động, cảm xúc mới lạ với bạn khác giới.

Tuổi dậy thì là độ tuổi nhiều khó khăn và mâu thuẫn, khi đây là thời kì quá độ từ tuổi thơ sang tuổi trưởng thành, thời kì trẻ ở ngã ba đường của sự phát triển. Trong giai đoạn này, sự tích cực hoạt động của trẻ phát triển mạnh, đặc biệt trong thiết lập mối quan hệ ngang bằng của trẻ với người lớn và bạn bè, cũng như được thể hiện trong các hoạt động văn hóa xã hội. Cùng với sự cấu tạo lại, cải tổ lại, hình thành các cấu trúc mới về thể chất, sinh lí, về hoạt động, tương tác xã hội và tâm lí, nhân cách từ đó hình thành cơ sở nền tảng và vạch chiều hướng cho sự trưởng thành thực thụ của cá nhân.