Cha mẹ làm gì khi trẻ khủng hoảng tuổi lên ba?

Và tất nhiên, đây cũng là khoảng thời gian khó khăn đối với cả trẻ và cha mẹ vì sự lúng túng trước hàng loạt các biểu hiện khủng hoảng của con.
Trong giai đoạn này, sự biến đổi về chất của các chức năng tâm lý là điều nổi bật nhất. Đây là nền tảng quan trọng để hình thành nhân cách của trẻ sau này. Các bậc cha mẹ thường phản ứng bằng cách nổi giận, cưỡng ép và quy gán cho con hàng loạt các từ ngữ tiêu cực như "con hư", "không ngoan", "lì lợm",... Điều này có thể dập tắt tạm thời việc trẻ bất hợp tác, nhưng lại không giải quyết được vấn đề gốc rễ.
Ứng xử hợp lý với khủng hoảng tuổi lên ba đòi hỏi cha mẹ bắt đầu bằng việc hiểu đúng vấn đề mà con đang gặp phải. Đó chính là sự "mất cân bằng tạm thời" giữa các yếu tố, tạo nên những mâu thuẫn bên trong lẫn bên ngoài của trẻ.
Trong môi trường gia đình, mâu thuẫn bên trong chính là sự phối hợp không nhịp nhàng giữa "năng lực cá nhân" và "nguyện vọng độc lập" của trẻ. Trẻ ở độ tuổi này thường có khả năng tự lập và muốn thể hiện sự độc lập của mình. 
Tuy nhiên, đôi khi người lớn lại có xu hướng bao bọc và làm thay cho trẻ, không cho phép trẻ thực hiện những nguyện vọng độc lập của mình. Điều này tạo ra một mâu thuẫn bên trong trong tâm trí của trẻ, khiến trẻ cảm thấy không thoải mái và khó chịu. Để ứng xử hợp lí với khủng hoảng tuổi lên ba, cha mẹ cần hiểu rõ vấn đề mà con đang gặp phải và tìm cách giải quyết mâu thuẫn bên trong và bên ngoài. Cha mẹ cần tạo điều kiện cho trẻ thể hiện năng lực cá nhân và nguyện vọng độc lập của mình, đồng thời cũng cần hỗ trợ và chỉ dẫn trẻ khi cần thiết.
Ngoài ra, việc giao tiếp là rất quan trọng trong việc ứng xử hợp lí với khủng hoảng tuổi lên ba. Cha mẹ cần dành thời gian để lắng nghe và hiểu quan điểm của trẻ, đồng thời cũng cần truyền đạt những quy tắc và giới hạn một cách rõ ràng. Quan trọng nhất là cha mẹ cần thể hiện sự yêu thương và quan tâm đến con, để con cảm nhận được sự ủng hộ và an toàn từ phía cha mẹ.
Hãy để con sáng tạo
Tư duy trực quan – hình ảnh là một trong những phương pháp giáo dục được ưa chuộng hiện nay. Với phương pháp này, trẻ em được khuyến khích suy luận dựa trên hình ảnh bề ngoài của sự vật hiện tượng, giảm thiểu việc “thử và sai” và biết cách quan sát để tìm ra đáp án. Đặc biệt, giai đoạn này là thời điểm trẻ em có khả năng học hỏi rất nhanh và ghi nhớ sâu những điều mới lạ.
Vì vậy, khi tương tác cùng con, cha mẹ nên đặt ra các câu hỏi kích thích trẻ sáng tạo như “tại sao”, “sao thế này mà không là thế khác”, “nếu… thì…” để giúp trẻ phát triển khả năng tư duy logic và sáng tạo.
Chẳng hạn, cha mẹ có thể hỏi “Nếu bỏ quả bóng xuống nước thì….”, “Nếu Nấm không cắt móng tay thì….”, “Tại sao mèo lại phải có bộ lông?”, “Sao chúng ta phải ăn canh bằng muỗng (thìa) mà không phải bằng đũa?”,…
Cách thức này không chỉ giúp kích thích tính sáng tạo cho trẻ mà còn giúp cha mẹ hình thành sự tự tin thể hiện ý kiến cho trẻ. Bên cạnh đó, cha mẹ cũng nên đồng hành cùng trẻ trong việc giải đáp các câu hỏi của chính mình, giúp trẻ hiểu rõ hơn về thế giới xung quanh và khám phá ra những điều mới mẻ. Tuy nhiên, để áp dụng phương pháp này thành công, cha mẹ cần chú ý đến độ tuổi của trẻ. Trẻ em từ 3 đến 5 tuổi là độ tuổi phù hợp để áp dụng phương pháp này. Đối với trẻ em dưới 3 tuổi, việc áp dụng phương pháp này có thể gặp khó khăn do trẻ chưa có khả năng tập trung và suy nghĩ logic cao. 
Đối với trẻ em trên 5 tuổi, việc áp dụng phương pháp này có thể không hiệu quả vì trẻ đã có khả năng suy nghĩ logic và tập trung cao hơn.
Giúp con “gọi tên cảm xúc”
Trong thời kỳ phát triển của trẻ từ 2 đến 3 tuổi, tình cảm của bé phát triển mạnh mẽ và rõ ràng hơn. Các tình cảm bậc cao, đặc biệt là tình cảm thẩm mỹ, được hình thành và bé có khả năng nhận ra cái đẹp và rung cảm trước nó.
Mặc dù vậy, ở tuổi này, bé cũng có thể có những biểu hiện bướng bỉnh, chống đối và ghen tức. Điều này xuất phát từ khả năng tự kiểm soát chưa cao và mong muốn độc lập của bé. Cha mẹ cần lưu tâm giúp bé điều chỉnh hành vi của mình một cách nhẹ nhàng, không nên nôn nóng hoặc dập tắt tính ngang bướng của bé.
Để giúp bé phát triển tốt hơn, cha mẹ cần lắng nghe và thấu hiểu cảm xúc của bé. Hãy cho bé những hướng dẫn rõ ràng, bình tĩnh và đừng ngần ngại thể hiện cho con thấy rằng cha mẹ hiểu và quan tâm đến cảm xúc của bé. Việc này sẽ giúp bé diễn đạt những điều mà bé đang trải qua và giúp bé bình ổn mong muốn nổi loạn của mình một cách trực tiếp.
Thay vì chỉ ra lỗi cho bé, hãy giúp bé hiểu được hành vi của mình và hướng dẫn bé thực hiện các hành vi đúng đắn. Cha mẹ có thể dùng câu "con nên cảm ơn", "con nên xin lỗi", "con nên dọn đồ chơi vào góc phòng" để giúp bé hiểu được hành vi của mình. Hãy để “điều phi lý” của trẻ được thừa nhận một cách hợp lý
Khi cha mẹ chấp nhận cho con trẻ thể hiện ý tưởng sáng tạo, bước tiếp theo cần thực hiện là "thừa nhận ý kiến" đó. Không nên phản ứng tiêu cực, từ chối hoặc chế giễu những ý kiến vô lý, ngớ ngẩn của trẻ. Chúng ta cần hiểu rằng trí tưởng tượng đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển tâm lý và nhận thức của trẻ. 
Trí tưởng tượng giúp trẻ giải thích các hiện tượng xung quanh, vượt qua hạn chế của kinh nghiệm cá nhân và phát triển ngôn ngữ. Đánh giá dựa trên tiêu chuẩn "hợp lý" của người lớn không có ý nghĩa với trẻ, thậm chí có thể làm trẻ cảm thấy không được chấp nhận hoặc không ai hiểu mình.
Hãy lắng nghe
Trong giai đoạn phát triển ngôn ngữ của trẻ, đặc biệt là thời kỳ phát cảm, trẻ thường bộc lộ tính nhạy cảm cao đối với ngôn ngữ. Điều này khiến cho ngôn ngữ của trẻ được phát triển nhanh và hoàn thiện hơn. Tuy nhiên, rất nhiều phụ huynh thường rơi vào tình trạng "đau đầu" khi phải nghe con mình nói huyên thuyên, thỉnh thoảng còn là cãi lý với cha mẹ. 
Thực tế, đó là cơ hội tuyệt vời để cha mẹ cung cấp vốn từ cho con thông qua các hoạt động như trò chuyện, đọc sách... Điều này giúp quá trình tư duy và cách giải quyết vấn đề của trẻ chuyển sang một bước tiến mới. Ngôn ngữ trở thành phương tiện để bé trình bày ý tưởng, mong muốn của mình hiệu quả và rõ ràng hơn. Thay vì cấm đoán vô cớ hoặc phán xét, cha mẹ cần trở thành một người bạn biết lắng nghe để hiểu, uốn nắn và cung cấp vốn từ, phát triển ngôn ngữ mạch lạc cho trẻ. Điều này không chỉ giúp trẻ phát triển khả năng ngôn ngữ mà còn giúp trẻ có thái độ hợp tác hơn và chấp nhận các chuẩn mực mà cha mẹ đang cung cấp cho mình.
Biến hoạt động chơi của con thành cơ hội giáo dục
Trẻ từ 3-6 tuổi đã bắt đầu có khả năng chơi với bạn bè thông qua các trò chơi sắm vai. Trong hoạt động này, trẻ sẽ học cách tương tác với những người xung quanh và tái hiện lại đời sống xã hội. Đây là cơ hội tuyệt vời để giáo dục những thói quen tốt và chuẩn mực cho trẻ. Bạn có thể cùng trẻ chơi các trò chơi sắm vai và “đổi vai”: trẻ có thể trở thành cha/mẹ, cô giáo hoặc bất kỳ nhân vật nào mà trẻ muốn. Trong từng vai trò, hãy quan sát cách trẻ hành xử, bộc lộ ý nghĩ của mình và cung cấp các chuẩn mực cho trẻ. 
Việc học được những thói quen tốt với trẻ sẽ trở nên nhẹ nhàng và thú vị hơn. Hãy dành thời gian để tham gia vào hoạt động này và giúp trẻ phát triển kỹ năng xã hội và tư duy sáng tạo.